سهل و ممتنع بودن فیلم های اصغر فرهادی دقیقا زمانی مشخص می شود که پس از تماشای آن با تمام شور و هیجان و التهاب اش وقتی ساعت ها با دوستان ات درباره اش حرف میزنی و یکدفعه کسی که فیلم را ندیده از تو می خواهد داستان اش را برایش تعریف کنی؛ درست همین جاست که تازه متوجه میشوی چه موضوع ساده ای؛ چه داستان روزمره ای که می توان شبیه آن را یا حتی ده ها درجه التهاب آورتر از آن را هر روز در صفحات حوادث روزنامه ها بیابی و بخوانی. اما هیچ کدامشان فیلم نیستند. یعنی اصولا تا فردی مثل اصغرفرهادی به روایت تصویری آنها ننشیند؛ هیچ کدامشان جز مشتی داستان های ملال آور و تاسف برانگیز چیز دیگری در ذهن تو جلوه نمی کنند.
قاعده ای که شامل شهرزیبا؛ چهارشنبه سوری، درباره الی و بالاخره "جدایی نادر از سیمین" نیز می گشت. با تماشای تمام این فیلم ها؛ به عنوان یک فارغ التحصیل جامعه شناسی یقین پیدا می کنم اصغر فرهادی اگر فیلم ساز نمیشد؛ حتما می توانست جایگاهی به رتبه "فرامرز رفیع پور" پدر جامعه شناسی ایران در این رشته اصولی علوم انسانی پیدا کند ! این گزاره نه اغراق است و نه شعف زدگی از فیلم بسیار دیدینی فرهادی؛ بلکه تنها برداشتی است از ریزبینی و استادی فرهادی در روایت یک معضل اجتماعی.
"جدایی نادر از سیمین" روایت یک اتفاق تلخ است در زندگی یک زوج جوان که تلاطم مشکلات پیش رویشان آنها را بارها و بارها در معرض انتخاب و البته در برابر وجدان شان قرار می دهد. گویی که فرهادی از فیلم ساز شدن در این دنیا فقط و فقط یک هدف را دنبال می کند و آن هم این است که به همه ما اثبات کند با همه ادعای راستی و درستکاری مان وقتی در شرایط خاص قرار می گیریم به احتمال خیلی زیاد راه راست را انتخاب نمی کنیم. در این میان زیبایی دو چندان کار فرهادی دقیقا زمانی مشخص می شود که همیشه تصمیم گیری و قضاوت را به عهده مخاطب خویش گذاشته است. فرهادی برخلاف اکثر همکارانش که معمولا عادت دارند تمام معضلات اجتماع را به گردن ساختار بدی که انسان ها در آن رشد می کنند، بیاندازند؛ نقش اراده انسان ها را انتخاب هایشان بسیار پر رنگ تر و اساسی تر از هر عنصر دیگری می بیند.
در تماشای "جدایی نادر از سیمین" غیر منصفانه ترین برخورد ممکن آن است که فضای کلی فیلم را با "درباره الی" فرهادی مقایسه کنیم. هرچند این تم شباهت برانگیز داستان ممکن است در نگاه اول مخاطب را به یاد "درباره الی" بیاندازد اما به هیچ وجه نمی توان فراز و نشیب و البته ریزه کاری های فرهادی را در این فیلم نادیده گرفت. یقینا "جدایی نادر از سیمین" چند سر و گردن از تمام ساخته های پیشین او بالاتر است. البته این مورد گویا درباره اغلب فیلم های جشنواره بیست و نهم نیز صدق می کند. اما به هر حال "جدایی نادر از سیمین" قبل از هرچیز توانست در یک روایت بلند و تلخ؛ التهابی طولانی مدت و دنباله دار به مخاطب ببخشد. آنچنان که تماشاگران داخل سینما گویی که همه مبهوت فیلم شده اند و هیچ صدایی از هیچ کدامشان شنیده نمیشد.
ابراهیم حاتمی کیا ؛ دریک مصاحبه قدیمی بعد از ساخته شدن " آژانس شیشه ای" اش جمله ای به یاد ماندنی گفت : فیلم خوب ، فیلمی است که تماشاچیانش پس از خارج شدن از سینما درباره آن سخن می گویند. "جدایی نادر از سیمین" اما توانست برای ما آنچنان جذاب باشد که تا ساعت ها به گفتگو درباره آن بنشینیم. صحبت از استفاده صحیح تکنیک دوربین روی دست؛ تدوین حرفه ای هایده صفی یاری ، بازی بی نظیر "پیمان معادی" و "ساره بیات" و البته کارگردانی بی عیب و نقص "اصغر فرهادی" از اصلی ترین صحبت های همه بعد از تماشای فیلم بود. حال هرچقدر هم بازی تکراری و کلیشه ای "لیلا حاتمی" آزار دهنده بود و همه اش در دل آرزو می کردیم کاش حداقل همان "هدیه تهرانی" یا لااقل " ترانه علیدوستی" را برای این نقش انتخاب میکرد؛ بازهم می شد برای پایان بندی دوست داشتنی فرهادی در این فیلم ؛ همه اش را فراموش کرد.
جامعه شناسی اصغر فرهادی از رصد کردن دقیق وی؛ به وضوح در فیلم هایش دیده میشود. زیبایی کار او درست زمانی است که حتی در نشان دادن همین موقعیت های خاص که البته ممکن است همه ما بارها از کنارش عبور کرده باشیم و شاید هم در دل ماجرا حضور داشته ایم؛ رخ نشان می دهد. فرهادی در موقعیت هایی چون : دادگاه ها، دعواها، بگو مگو های زن و شوهری و. . . سعی دارد ضمن نشان دادن واقعیت موجود با ظرافت استادانه خاصی به جهت دهی و حتی به نظر من آموزش مخاطب برای قرار گرفتن در این موقعیت ها بپردازد. آنجایی که بسیار محتاطانه از کلمات رکیک روزمره استفاده می کند؛ آنجایی که سعی دارد شخصیت های داستانش را در چنین موقعیت هایی منطقی و عاقل جلوه دهد و حتی آنجایی که دعواهای زنا شویی را در دهه حاضر باز تنها به کتک زدن مرد و مظلومیت زن خلاصه نمی کند؛ نشان دهنده این نکته است که فرهادی به همه اینها اندیشیده است.
با نظرتان راجع به نگاه دقيق اصغر فرهادي به مسائل ريز جامعه بي نهايت موافقم، ماجراي دروغ در فيلم درباره الي هم تكان دهنده بود ولي توي اين فيلم تيز آخر بود.
پاسخحذفنگاه فرهادي البته جامعه شناسانه نيست، خيلي جزئي تر از اين حرفهاست. جامعه شناسي نخوندم ولي كتاب هاي پروفسور رفيع پور رو چرا! به همين دليل فكر مي كنم در نگاه جامعه شناسانه به اين جزئيات وارد نميشه...
با اینکه فعلا" در استانی هستم که حتی یکدونه سینماهم تو کل استان وجود نداره (چه برسه به اثری از جشنواره ! ) اما با توصیفاتی که از دوستان و همچنین برنامه هفت شنیدم من هم باهات موافقم که این کار فرهادی از باقی فیلمهاش بهتره و البته که کلا" کارنامه سینمایی فوق العاده ای داره اما
پاسخحذفاما مسئله من مهمتر از خود فیلم، شخص فیلمسازه؛
فیلمسازی که به زعم تو یک جامعه شناس حرفه ایه و اتفاقا" من هم با این حرفت باز کاملا" موافقم؛
ولی چیزی که باعث میشه من از حرفه ای بودن فرهادی خوشحال نباشم و حتی نگران هم بشم نگاه زاویه دارش با چیزیه که دغدغه ش رو داریم؛ یعنی دین!
البته احتیاط کردم و بجای عبارت نگاه ضددینی، از لفظ "زاویه دار" استفاده کردم تا تند نرفته باشم؛ این سوء ظنم هم مال قبل از صحبتهای دکترعباسی درباره شاهکار قبلی فرهادی یعنی فیلم تحسین شده درباره الیه؛
وقتی کاراکتر روحانی "شهرزیبا" حرص آدمو درمیاره، بدمنش هم اهل قرآن و نمازه؛ وقتی به دختر چادری "چهارشنبه سوری" (ترانه علیدوستی) که چادرشو گم کردن خیلی راحت گفته میشه: مهم نیست پولشو میدیم!! و او هم خیلی راحت قبول میکنه و اعتراضی هم به معاوضه نماد حجابش با پول نداره! ؛ وقتی توی درباره الی زنی که حلقه ازدواجش نشون میده هنوز در تعهد یک رابطه رسمی و شرعیه(حتی اگه نامزد باشه و هنوز عقد نکرده باشن) خیلی راحت حلقه ش رو میندازه تو صندوق صدقات و میره دنبال یک عشق جدید! دیگه نباید به تفکر دین گریز این کارگردان جامعه شناسمون حساس شد ؟
بله ایشون هم تو هنر-صنعت سینما حرفه ایه و هم تو عالم جامعه شناسی؛ اما فراموش نکنیم دزد دانا گزیده تر میبره !
به هرحال مجدد تأکید میکنم اگه اصغر فرهادی آدم مغرضی نباشه و نگاهش هم ضد دین نباشه حداقل باید قبول کرد با مفاهیم دینی زاویه جدی داره؛
( همه این حرفها البته چیزی از ارزشهای سینمایی و هنری آثار جذاب و دیدنی فرهادی کم نمیکنه)
یقینا این زاویه دار بودن کارهای فرهادی تردیدی نیست. حتی درهمین فیلم هم بارقه هایی از این زاویه به وضوح دیده میشه. اما چه میشه کرد که متاسفانه پیدا کردن اندکی دغدغه دین تو سینماگرا شده مثل پیداکردن سوزن تو انبار کاه !
پاسخحذففرهادی حرفه ای اما می تونه همین اندازه در آینده خطرناک باشه. کاش کسی یا مرجع فکری بود که می توانست این چنین افراد را به خود جذب و هدایت کند.
سلام.
پاسخحذفاز دیدن جدایی نادر از سیمین لذت بردم. به نظرم واقعا فیلم کاملی بود. با این که هنوز چند روز از دیدن این فیلم میگذره اما هنوز با بقیه دوستان داریم درباره این فیلم صحبت می کنیم و این تایید همون حرف حاتمی کیاست با آدرسی که درباره فیلم خوب به ما داده.
موافقم که غیر منصفانه است مقایسه درباره الی و جدایی نادر از سیمین اما خب این اتفاق معمولا درباره همه کارگردان های مطرح می افته. ناخودآگاه ذهن آدم به سمت مقایسه میره مخصوصا وقتی داریم درباره دوتا اثر حرف می زنیم که جایگاهی بالاتر از استانداردهای سینمای ایران دارن.
فقط با نظرتون درباره لیلا حاتمی موافق نیستم و به نظرم بازی خیلی خوبی داشت برخلاف همیشه که ازش تعریف های اغراق آمیزی ازش میشد.
کامنت جناب حوائجی هم نکات قابل تاملی داشت.
...
راستی منم چند خطی درباره این فیلم نوشتم! ضمن اینکه از قرار معلوم هم رشته هم هستیم...